Κυριακή Τελώνου & Φαρισαίου: Ταπείνωση vs Υπερηφάνεια

ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ (Λουκ. ιη’ 10-14)

Εἶπεν ὁ Κύριος τήν παραβολὴν ταύτην· ῎Ανθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. Ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο. ῾Ο Θεός, εὐχαριστῶ σοι ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. Ὁ δὲ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐπᾶραι εἰς τὸν οὐρανόν, ἀλλ᾽ ἔτυπτεν τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων΄ ῾Ο Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. Λέγω ὑμῖν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ παρ᾽ ἐκεῖνον· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται.

Νεοελληνική Απόδοση:

Δυο άνθρωποι ανέβησαν στο ιερόν να προσευχηθούν, ο ένας Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. Ο Φαρισαίος εστάθη επιδεικτικώς δια να προκαλεί εντύπωσιν· και δια να δοξάσει τον εαυτόν του, αυτά προσηύχετο· Σε ευχαριστώ, Θεέ μου, διότι δεν είμαι όπως οι άλλοι άνθρωποι, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ωσάν αυτός ο τελώνης. Εγώ νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα, δίδω το δέκατον από όλα γενικώς όσα αποκτώ. Εγώ είμαι ενάρετος.

Και ο τελώνης, που εστέκετο κάπου μακριά από το θυσιαστήριον, δεν ήθελε ούτε τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανόν, αλλ’ εκτυπούσε το στήθος του λέγων· Θεέ μου, σπλαγχνίσου με τον αμαρτωλόν και συγχώρησέ με.

Σας διαβεβαιώνω, ότι αυτός ο περιφρονημένος από τον Φαρισαίον τελώνης κατέβηκε στο σπίτι του με συγχωρημένας τας αμαρτίας του, αθώος και δίκαιος ενώπιον του Θεού, παρά ο Φαρισαίος εκείνος. Διότι κάθε ένας που υψώνει τον εαυτόν του, θα ταπεινωθεί από τον Θεόν, ενώ εκείνος που ταπεινώνει τον εαυτόν του θα υψωθεί και θα δοξασθεί από τον Θεόν.

Κήρυγμα

Αγαπητοί μου αδελφοί,

Σήμερα, Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, η Εκκλησία μας ανοίγει το Τριώδιο και μας καλεί σε μια πορεία πνευματικής αναζήτησης και προετοιμασίας για την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Στο επίκεντρο αυτής της Κυριακής βρίσκεται η παραβολή του Κυρίου μας, που μας διδάσκει με τον πλέον εύστοχο και διαχρονικό τρόπο την αρετή της ταπεινοφροσύνης και μας προειδοποιεί για τον κίνδυνο της υπερηφάνειας.

Ας θυμηθούμε την παραβολή (Λουκ. 18, 9-14): Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ιερό για να προσευχηθούν. Ο ένας Φαρισαίος, ευσεβής κατά τα φαινόμενα, τηρούσε με σχολαστικότητα τις εντολές του Νόμου. Ο άλλος Τελώνης, συλλέκτης φόρων, θεωρούμενος αμαρτωλός και καταφρονημένος από την κοινωνία. Ο Φαρισαίος στάθηκε όρθιος και προσευχόταν με έπαρση, καυχόμενος για την ευσέβειά του και κατακρίνοντας τον Τελώνη. Αντίθετα, ο Τελώνης στεκόταν σε μια γωνιά, με σκυμμένο το κεφάλι, χτυπώντας το στήθος του και λέγοντας: «Ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».

Ο Κύριος, κλείνοντας την παραβολή, μας λέει ότι ο Τελώνης κατέβηκε στο σπίτι του δικαιωμένος, ενώ ο Φαρισαίος όχι. Γιατί; Διότι «πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται, ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται» (Λουκ. 18, 14).

Η αλήθεια αυτής της διδασκαλίας αντηχεί σε όλη την Αγία Γραφή. Ο Προφήτης Ησαΐας μας προειδοποιεί: «Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν» (Ησ. 66, 2). Ο Απόστολος Πέτρος επαναλαμβάνει: «Ταπεινώθητε ουν υπό την κραταιάν χείρα του Θεού, ίνα υμάς υψώση εν καιρώ» (Α' Πέτρ. 5, 6). Και ο Μέγας Βασίλειος, ερμηνεύοντας την παραβολή, γράφει: «Ο μεν ουν Φαρισαίος δια την υπερηφανίαν έπεσε, ο δε Τελώνης δια την ταπείνωσιν ανήλθε» (PG 31, 264).

Σε μια εποχή που κυριαρχεί ο ατομικισμός, η φιλαυτία και η αυτοπροβολή, η διδασκαλία της Εκκλησίας μας για την ταπεινοφροσύνη έρχεται ως αντίδοτο. Ζούμε σε μια κοινωνία που συχνά δοξάζει την επιτυχία, τον πλούτο, την εξουσία, νομίζοντας ότι αυτά είναι τα κριτήρια της αξίας ενός ανθρώπου. Ξεχνάμε όμως ότι η αληθινή αξία κρίνεται από την εσωτερική μας κατάσταση, από την καθαρότητα της καρδιάς, από την αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον.

Η υπερηφάνεια, αγαπητοί μου, είναι μια ύπουλη παγίδα. Μας τυφλώνει, μας απομονώνει, μας οδηγεί στην αυτοδικαίωση και στην καταδίκη των άλλων. Ο υπερήφανος άνθρωπος, όπως ο Φαρισαίος της παραβολής, νομίζει ότι είναι άψογος, ότι δεν έχει ανάγκη από τη χάρη του Θεού. Κλείνεται στον εαυτό του, γίνεται κριτής των πάντων, και χάνει την ευκαιρία για πραγματική πνευματική πρόοδο.

Αντίθετα, η ταπεινοφροσύνη είναι η αρετή που μας ανοίγει στον Θεό. Ο ταπεινός άνθρωπος, όπως ο Τελώνης, αναγνωρίζει τις αδυναμίες του, συναισθάνεται την αμαρτωλότητά του, και ζητάει με ειλικρίνεια το έλεος του Θεού. Έχει επίγνωση ότι όλα τα καλά που έχει, τα οφείλει στη χάρη του Θεού. Δεν καυχιέται για τα επιτεύγματά του, αλλά ευχαριστεί τον Θεό για όλα. Δεν κατακρίνει τους άλλους, αλλά τους βλέπει με συμπάθεια και αγάπη.

Πώς μπορούμε λοιπόν να καλλιεργήσουμε την ταπεινοφροσύνη στη ζωή μας;

Πρώτον, με την αυτογνωσία. Να εξετάζουμε ειλικρινά τον εαυτό μας, να αναγνωρίζουμε τα πάθη και τις αδυναμίες μας, και να μην δικαιολογούμε τις πράξεις μας.

Δεύτερον, με την προσευχή. Να προσευχόμαστε με συντριβή καρδίας, ζητώντας από τον Θεό να μας φωτίσει και να μας δώσει τη δύναμη να αγωνιστούμε κατά των παθών μας.

Τρίτον, με την άσκηση. Να νηστεύουμε, να κάνουμε ελεημοσύνη, να διαβάζουμε την Αγία Γραφή και τα πατερικά κείμενα, να συμμετέχουμε στα μυστήρια της Εκκλησίας. Όλα αυτά μας βοηθούν να ταπεινωθούμε και να πλησιάσουμε τον Θεό.

Τέταρτον, με την αγάπη προς τον πλησίον. Να φερόμαστε στους άλλους με σεβασμό, καλοσύνη και συγχωρητικότητα. Να μην τους κρίνουμε, αλλά να προσπαθούμε να τους κατανοήσουμε και να τους βοηθήσουμε.

Αγαπητοί μου αδελφοί, ας αγωνιστούμε να μιμηθούμε τον Τελώνη και όχι τον Φαρισαίο. Ας αφήσουμε στην άκρη την υπερηφάνεια και ας αγκαλιάσουμε την ταπεινοφροσύνη. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να βιώσουμε την αληθινή χαρά και την ειρήνη που προσφέρει ο Χριστός. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να γίνουμε αληθινοί μαθητές Του και να κληρονομήσουμε τη Βασιλεία των Ουρανών.

Ας κλείσουμε με τα λόγια του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος: «Ταπείνωσις εστί θησαυρός αδαπάνητος, θησαυρός ασύλητος, θησαυρός αθάνατος. Ταπείνωσις εστί πηγή χαρίτων, πηγή ιάσεων, πηγή σωτηρίας».

Αμήν.